Tot aan het Tweede Vaticaans Concilie werd het pastoraal werk in de parochies vrijwel uitsluitend door priesters gedaan. Zij lazen elke dag de H.Mis, brachten veel tijd door in de biechtstoel; ze bedienden het Doopsel en de laatste sacramenten; ze gaven godsdienstles op de parochieschool; ze kwamen elk jaar bij ieder gezin op huisbezoek; ze waren geestelijk adviseur van allerlei katholieke organisaties. De priesters waren de bedienaren; de leken waren de ontvangers.

Op het Concilie brak het besef door dat de Kerk niet alleen uit priesters bestaat. De kerk is de gemeenschap van alle gedoopten. Allen delen in het priesterschap van Christus en vormen het priesterlijk Godsvolk. De H. Geest wordt niet alleen aan 'de geestelijkheid' gegeven, maar allen krijgen de gave van H. Geest in Doopsel en Vormsel. In de viering van de Eucharistie ontvangen allen met het Lichaam en Bloed van Christus ook de Geest van Christus.

Als alle gelovigen samen kerk zijn, dan zijn ook allen - naar eigen gaven - verantwoordelijk voor de zending van de Kerk. Allen worden medewerkers in het pastoraat. Deze overtuiging heeft vele parochianen er toe gebracht om als vrijwilliger actief te worden. alle parochies kennen liturgische beraden en werkgroepen, contactpersonen en ziekenbezoekers, werkgroepen voor catechese en diaconie, parochievergaderingen en besturen. Momenteel zijn in elke parochie ongeveer 10% van alle parochianen actief als vrijwilliger.

We worden steeds meer een vrijwilligerskerk. In ons beleidsplan Samen Gaan (1995) hebben we deze ontwikkeling toegejuicht. We formuleerden daar als doelstelling om de parochiegemeenschap te laten groeien als mede-draagster van pastoraat. Nu we werken aan profilering en teamvorming van priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers krijgt deze verdere groei nieuwe kansen.

In de meeste parochies in het pastoraat gecentreerd rond de priester (of diaken, pastoraal werk(st)er), die de eerste verantwoordelijkheid draagt voor een parochie of een wijk. Alle lijntjes komen bij hem/haar samen. Vrijwilligers beleven zichzelf meer als medewerkers van de pastor dan als medewerker van de Heer met een eigen verantwoordelijkheid. Veel priesters en pastoraal werk(st)ers gaan gebukt onder de druk, die deze centrumfunctie met zich meebrengt.

Anderzijds zien we ook hoe parochies zich tijdens een pastorloze periode goedstaande weten te houden. Allerlei tot dan toe verborgen krachten komen boven. Enkele jaren geleden zijn we met enkele van dergelijke parochies een experiment begonnen, het zogenaamde Scenario-C-project. De benoeming van een nieuwe priester of pastoraal werk(st)er werd uitgesteld. Het parochiebestuur kreeg een pastorale opdracht. Er werd begeleiding vanuit dekenaat en bisdom gegeven. Na drie jaar volgde een evaluatie.

Uit de evaluatie kwam naar voren dat bestuur en andere vrijwilligers aanvankelijk moeizaam geaccepteerd worden door de andere parochianen. Ook bleek het belangrijk een scheiding te maken tussen bestuur en uitvoering van pastoraat. Na een aanvankelijke periode van berusting en twijfel groeiden geleidelijk de hoop en het vertrouwen in eigen kunnen. Zonder centrale priester of pastoraal werk(st)er bleek de parochiegemeenschap te groeien als draagster van pastoraat. Wat deze parochies experimenterenderwijs geleerd hebben, kan een stimulans worden voor alle parochies. Van een pastor-centered pastoraat kunnen we groeien naar geloofsgemeenschappen die zelf draagster van pastoraal zijn. Dat wil niet zeggen dat priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers overbodig worden.

In de Scenario-C-parochies is ook naar voren gekomen in welke situaties een priester of een pastoraal werk(st)er nodig zijn. Priesters zijn nodig voor de viering van de Eucharistie en voor de viering van andere sacramenten. Diakens en pastoraal werk(st)ers zijn eveneens nodig voor het voorgaan in de liturgie. Priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers zijn nodig voor de inspiratie en voor de toerusting van de vrijwilligers. Tenslotte blijkt een pastorale beroepskracht noodzakelijk voor pastorale en geestelijke begeleiding in persoonlijke crisissituaties van mensen en voor bemiddeling bij conflicten. In de toekomstige parochieverbanden zullen priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers dus anders functioneren, maar hun diensten blijven wezensnoodzakelijk voor de toekomst van de parochiegemeenschappen.

De pastoor kan samen met de collega's in het pastoraal team inspirerend leiding geven aan de geloofsgemeenschappen, die zelf de eerst-geroepenen zijn om de Blijde Boodschap van Jezus Christus door te geven aan de mensen van vandaag. De parochiegemeenschappen krijgen de taak om - met ondersteuning van pastorale beroepskrachten - draagster te zijn van het parochiepastoraat.