Een belangrijke vorm van pastoraat speelt zich af rondom het sterven van een christen. Dit omvat: de begeleiding van zieken en stervenden en hun huisgenoten, de pastorale zorg rond avondwake en uitvaart en vervolgens de rouwverwerking.

Zoals bij alle vormen van pastoraat viel ook dit pastoraat grotendeels onder de zorg van de priesters. Later konden zij deze zorg delen met diakens en pastoraal werk(st)ers. Terwijl op andere terreinen een inkrimping plaats had, is het aantal zieken en stervenden die pastorale zorg vragen, niet afgenomen. Met het minder worden van het aantal priesters en pastoraal werk(st)ers wordt de last van deze zorg steeds zwaarder. Veel priesters en pastoraal werk(st)ers kennen periodes, waarin ze nauwelijks aan ander pastoraal werk toekomen.

Pastorale nabijheid in de crisissituatie van ziekte, sterven en dood mag en moet een hoge prioriteit blijven. Veelal treffen we hier een missionaire situatie aan. Je komt in contact met mensen, die van de kerk vervreemd geraakt zijn of nooit een binding met de kerk gehad hebben. Het komt erop aan om door ons luisteren, door onze woorden en door heel onze houding aan deze mensen iets te laten voelen, dat de kerkgemeenschap, dat de Heer hen nabij is in deze crisis.

Ook voor deze pastorale zorg geldt dat we deze niet moeten overlaten aan alleen priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers. Ook dit pastoraat moet mee gedragen worden door heel de parochiegemeenschap. En gelukkig zien we al veel parochianen aktief in bezoek aan zieken en senioren thuis of in een zieken- of verzorgingshuis. Velen brengen de communie bij zieken thuis. In veel parochies zijn er groepen die avondwakes verzorgen. Er zijn al veel groepen voor rouwverwerking. Heel recent zien we nu op enkele plaatsen parochianen, die een toerusting ontvangen hebben om voor te gaan in de viering van de uitvaart.

Het spreekt vanzelf dat al deze vrijwilligers inspiratie en vorming nodig hebben, om toegerust te zijn voor dit belangrijke pastorale werk. Hier ligt een belangrijke opdracht voor priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers. Om de pastorale teams in deze toerustingstaak te helpen heeft de bisdomraad onlangs een pastorale handreiking uitgegeven: Rondom het sterven van een christen. De handreiking geeft eerst een inleiding over leven en sterven in christelijk perspectief. Vervolgens worden er handreikingen gegeven voor catechese, liturgie en toerusting.

We vertrouwen erop dat met deze pastorale handreiking voldoende hulpmiddelen voor inspiratie en toerusting gegeven worden op parochieniveau. Voor leiders van avondwakes en uitvaarten is meer toerusting en vorming vereist. Enkele dekenaten hebben hiervoor al een cursusprogramma ontwikkeld. De zorg van vele vrijwilligers betekent niet dat priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers buiten spel worden gezet. Ziekenbezoekers kunnen aanvoelen of vragen , waar professionele pastorale begeleiding gewenst is. Ze kunnen tijdig een priester waarschuwen voor het sacrament van verzoening of voor de ziekenzalving. Ze zullen ook blijven voorgaan in uitvaarten, als dit redelijk mogelijk is.

De pastorale handreiking pleit voor de mogelijkheid om in parochies af en toe een gezamenlijke ziekenzalving te vieren. In veel verzorgingscentra is dit al gebruikelijk. Met een goede voorbereiding kan het sacrament van de ziekenzalving duidelijker een sacrament van de gemeenschap zijn, dat binnen de kerkgemeenschap gevierd wordt. De pastorale handreiking raadt aan om goed te overleggen of een Eucharistie bij de uitvaart wel het meest passend is. Het kan zijn dat de meeste aanwezigen bij de uitvaart zó onbekend zijn met de Eucharistie, dat het voor hen een nietszeggend ritueel zou zijn. Een viering met lezingen uit de Schriften, verkondiging en gebed vanuit het christelijk verrijzenisgeloof is dan een beter alternatief.

Het blijft belangrijk om de band tussen sterven en uitvaart met de viering van de Eucharistie te behouden. Dit kan bijvoorbeeld door op de zondag na het overlijden de dode speciaal te gedenken in de Eucharistie. Men kan hierbij een kaars bij het altaar ontsteken. Ook kan men bijvoorbeeld eenmaal per maand in de parochie of in het parochieverband op een doordeweekse avond de Eucharistie vieren voor alle overledenen van de afgelopen maand en daarbij de naaste families uitnodigen. Een soort maandelijkse 'Allerzielenviering' dus. De nabestaanden kunnen concreet ervaren, dat ze niet alleen staan in hun verdriet. Door wat grotere afstand zijn ze wellicht meer ontvankelijk voor de boodschap van verrijzenis en eeuwig leven. In de viering van de Eucharistie wordt bovendien tastbaar, dat we niet alleen bidden voor de overledenen, maar ook met hen.

We sluiten ons immers aan bij het hemels koor van een engelen, van Maria, van alle heiligen, van allen die ons in de dood zijn voorgegaan, voor het zingen van het hemels gezang "Heilig, heilig, heilig de Heer!" Juist in de Eucharistie mogen we gelovig vieren, dat we in Christus verbonden zijn met onze dierbare doden.